Vergilinin qədim Roma tarixindən bəhs etdiyi «Eneida» əsərində bu şəhərin əsasını qoyan etrusk soyköklü Romul və Remin Troyalı Eneyin törəmələri olduğu bildirilir.
Romanın məşhur Qay sülaləsi də özünü Troyalı Eneyin soyuna bağlayırdı. Məşhur Roma imperatoru Qay Yuli Sezar senatda ilk çıxışında «Mən əsilzadəyəm, Troyalı Eneyin nəslindənəm» deyərək özünü təqdim etmişdir.
Qədim Etrüsk əfsanəsinə görə, Eneyin törəmələri Romul və Rem sahibsiz qaldıqda onları bir dişi börü (qurd) əmizdirir, ölümdən xilas edir. Sonralar bu ekizlər Roma şəhərinin əsasını qoyurlar. Bu baxımdan, Etrusklarda da Türklərin qayı boyunun, monqolların qıyat soyunun dişi bozqurd əfsanə-sinə uyğun mifoloji inanc olmuşdur.
Etruskları Türklərlə bağ-layan başqa bir oxşarlıq eyni əlifbadan, yəni Orxon-Yenisey abidələrinin yazıldığı runik əlifba ilə eyni qaynaqdan olan əlifbadan istifadə etmələridir.
Tunc çağından dəmir çağına keçid dönəmlərində İtaliyada Villanova kulturu adlanan bəsit bir uyqarlıq vardı. O çağlarda burada latın, rutul, umbr, sabin, samnit, falisk və başqa xalq-lar yaşayırdı. Villanova kulturunda görünməyən bukkero ad-lanan yeni tipli keramik qabların Çerveteri (Tsere) şəhərində 700-650-ci illərdə ortaya çıxması göstərir ki, bura etruskların ilk yerləşim bölgəsi idi. II minilin sonlarında Kiçik Asıyanın batısından köçərək Apennin yarımadasının quzey-batısında Arno və Tibr çayları arasında Etruriya (Toskana) bölgəsində yerləşən Etrusk boyları artıq I minilin başlarından İtaliyanın önəmli xalqlarından birinə çevrilmiş, 8-ci əsrin ortalarından 6-cı əsrə qədər Etrusk ekspansiyası ətraf bölgələri və adaları bürümüşdü.
Etrusk çağında Toskana əraziləri Massa-Carrara, Lucca, Pistoya, Prato, Firenze (Florensiya), Piza, Livorno, Arezzo (Arestso), Siena, Grosseto adlanan 10 əyalətə bölünmüşdü.
Miladdan öncə III-I əsrlər Etruskların asimilyasiya olunma dönəmidir. Etruskların sonu çatdı, bu acı sonluq İtaliyanın mərkəzində Yuli Sezar və Oktavian Avqust dönəmində tarix yazarlarının gözü önündə baş verdi, ancaq bu acımasız olayı qələmə alan olmadı, oldusa da, itbata düşdü, gəlib bizlərə çatmadı.
Roma imperiyasını yönətən latın siyasi elitası və latın yazarları hər vəchlə Etrusk adının tarixdən silinməsinə çalışırdılar. Bu duruma münasibət bildirən Q. Müleşteynin gerçəkliyi yansıtan belə bir deyimi var: "Etruriya Romanın beşiyi, Roma Etruskların məzarı oldu".
Etrusk-Türk əlaqəsindən danışmaq Almanlar Etrusklara Turx demişlər.
Etrusk tarixini, mədəniyətini, dilini öyrənmək üçün baxa biləcəyimiz ən önəmli qaynaq hələlik dili açılmayan Etrusk yazılarıdır. Sayı 12 minə çatan bu yazıların içində bir neçə iri həcmli mətnlər olsa da, əksəriyəti müxtəlif nəsnələr üzə-rində yazılmış kiçik mətnlərdir.
Bugün Sofiya muzeyində saxlanan altı səhifəlik etrusk bitiyi Bolqariyanın güney-batı bölgə-sində qazıntı vaxtı tapılmışdır. Uzmanların MÖ. 600-cü illərə aid etdiyi bu tapıntı ən qədim kitablardan sayılır. Bloknot formalı bitiyin yarpaqları Pirqi ya-zısının altun lövhəsi kimi altun falqadandır. Döyüşçü, su pərisi, lira və atlı rəsmləri ilə yanaşı bitikdə Etrusk dilində mətn var.
Qablar üzərindəki kiçik yazılar. Adətən belə yazılarda qabın kim tərəfindən hazırlanması və kimin hədiyəsi və ya kimə məxsus olması haqqında bilgi verilir; Tapınağa və ya müəyən alpərənə yönəlik andiçmə və ya yəmin etmə mövzusunda yazılar; Sarkofaq, başdaşı, külqabı üzərində epitafiya xarakterli yazılar; Müəyən şəxslərə həsr olunmuş yazılar; Əl güzgüsü üzərində çəkilmiş bəlli mifoloji surətlərin adı və bəlli olaylarla bağlı bir neçə sözlü tanıtmalar. Tərkibində nisbətən çox söz olan mətnlər isə bunlardır:
1) Mumiyalanmış bir qadını bürümək üçün istifarə olunan kətan üzərindəki Liber Linteus (Kətan bitik) adlanan yazıda 1200-ə yaxın söz vardır;
2) Kapuidən tapılmış V-IV əsrə aid kirəmid üzərindəki 62 sətirlik bustrefedon yazıda 300-ə yaxın oxuna bilən söz vardır;
3) Perucidə II əsrə aid sınır (mərz) daşı sayilan daş lövhə üzərində 130 sözü olan 46 sətirlik yazı;
4) Minerva tapınağına aid V əsr yazısında təxminən yarısı oxunan 80 sözlü 11 sətirlik mətn;
5) 70 sözlü VII əsrin Aribal yazısı;
6) Malyano qəsəbəsində (Toskana) 1883-də tapılan V-IV əsrə aid iki üzü yazılı metal disk üzərində təxminən 70 sözlü yazı;
7) Pirgi məbədindən tapılan üç qızıl lövhə üzərində törənlə bağlı V əsrə aid yazılar: ikisin-də 52 söz Etrusk hərfləri ilədir, biri isə Aramey həflərilə yazılmışdır;
Kortonadan tapılmış III-II əsrə aid iki tərəfli tunc lövhə yazısı: bir üzündə 32, o biri üzündə 8 sətir vardır.
Romulun ulu babası kimi verilən Eney yunanca Afrodita, latınca Venera adlanan tanrıcanın oğlu idi. Etrusklarda bu tanrıca Turan adlanırdı.
Savaşda yenilən Troya MÖ. 1200-də yağmalanıb dağıdıl-mışdı. Hökmdar Priam ailəsilə öldürülmüş, Eneysə arvadını itirmişdi. Salamat qalan Troyalıları toplayıb yeni yurd salmaq üçün bir neçə il ətraf ölkələri dolaşan Eney sonra gəmilərlə İtaliyaya keçdi. Burada başçıları Latın adlanan latın boyları yaşayırdı. Eney Latının razılığı ilə o vaxtlar Albula, Troyalılar gələndən sonra isə Tibr adlanan çayın dənizə axdığı bölgədə yurd saldı.
Türkolog Prof.Dr.Firudin Ağasıoğlu
Azerbaycan’ın Eski Eğitim Bakanı
http://agasioglu.wordpress.com/
 |
| Etrüsk Lahiti |
Mesudiyelilerle Etrüksler Akraba Çıktı
Osmanlı döneminde 'Milas' olarak adlandırılan, bünyesinde tarih öncesi birçok arkeolojik kalıntıyı barındıran Mesudiye ilçesinde yaşayanlarla İtalya'nın Tiber ile Arno nehirleri arasında yer alan Etruria bölgesinde yaşamış ve M.Ö. 6. yüzyıla kadar varlığını sürdürmüş bir halk olan Etrüsklerin genlerinin aynı olduğu ortaya çıktı.
Gazi Üniversitesi Stratejik Araştırmalar Merkezi (GÜSAM) Başkanı ve Türk Tarih Kurumu Eski Başkanı Prof. Dr. Yusuf Halaçoğlu, İstanbul Galip Erdem Salonu'nda yaptığı "Tarih Sohbetleri" toplantısında Türklerin Anadolu'daki tarihinin 1071'de başlatıldığını, oysa daha eskilere, M.Ö.100'lere kadar gittiğini söyledi. Birilerinin, bir yerlerde yaşadığının en önemli delilinin mezarlar olduğunu vurgulayan Halaçoğlu,
"2008 mayısında Bodrum'da Etrüsklerle ilgili toplantı düzenledik. Yabancı bilim adamları da vardı. M.Ö. 3 binde Anadolu'dan İtalya'ya göç eden Etrüsklerle Mesudiyelilerin genlerinin birbirini tuttuğu anlatıldı. Anadolu medeniyetinde Türklerin önemli bir rolü vardır" dedi.
('Tarihten Bir Kesit: Etrüskler' sempozyumu,2008: okumak için tıklayın)
ETRÜKSLER KİMDİR?
İtalya'nın Tiber ile Arno nehirleri arasında yer alan Etruria bölgesinde yaşamış ve M.Ö. 3. yüzyıldan 6. yüzyıla dek varlığını sürdürmüş bir halk olan Etrüskler, eski Romalılar tarafından Etrusci veya Tusci adlarıyla tanımlanıyordu.
Etrüsk halkı ve kültürü zamanla Roma İmparatorluğu içinde eridi. Etrüskler İtalya'daki diğer kavimlerden çok daha ileri bir uygarlık düzeyindeydi. Roma uygarlığının, mitolojisinden, hukukundan yol yapım tekniklerine kadar, kökünü hemen hemen tümüyle Etrüsk uygarlığından aldığı belirlendi.
MESUDİYE'DE ORHUN'DAN ESKİ YAZILAR
Bir süre önce Mesudiye ilçesi Esatlı köyünde bulunan ve Göktürklere ait olduğu ortaya çıkan kaya üstü resimlerinin dünya üzerindeki benzerleri ile karşılaştırıldığında M.S. 1. veya 2. yüzyıllara ait olduğu belirlenmişti. Esatlı köyündeki kaya üstü yazıtlarının ve burada bulunan resim ve kitabelerin Orhun Abideleri'nden yaklaşık 500 yıl önce yazıldığı ortaya çıkmıştı.
Basın 2010
Heredot, Etrüsk dilinin hiçbir dile benzemediğini belirtmekteydi. Romalı tarihçi Livius da MÖ 8-6. yüzyıllarda orta İtalya'ya egemen olan Etrüskler'i, Hint-Avrupa dilinden olmayan bir halk olarak niteliyor.
***
ISAAC TAYLOR
SB.
***